Një kullë kujtese, dhimbjeje dhe shprese që nuk shuhet
Kjo është ajo që "The Tower" na dhuron: dëshmi.
Ka filma që të argëtojnë, por ka edhe filma që të prekin aq thellë, sa të mbesin si plagë e butë në shpirt, një kujtim që të kujton prej nga vjen dhe çfarë i detyrohemi ende njerëzimit. Sot, Kulla hyri në mua si një lutje e heshtur dhe doli si një stuhi.
Në errësirën e butë të Kinemasë Jusuf Gërvalla, pashë historinë e një vajze palestineze të shpërbëhej ngadalë para syve të mi, e shtresuar si gurët e një kulle të ndërtuar mbi pikëllim. Kulla nuk është vetëm një film i animuar, është një arkiv i gjallë i mërgimit, një britmë poetike e brezave të harruar nga bota, por jo nga kujtesa.
Historia nis në një kamp refugjatësh palestinezë në Liban, ku një vajzë e vogël lind brenda mureve të pritjes së pafund. Familja e saj, si shumë të tjera, mban peshën e një plage që fillon në vitin 1948—Nakba, katastrofa, kur mijëra njerëz u detyruan të largohen nga shtëpitë e tyre pa e ditur se ku do t’i çonte era. Nuk morën as valixhe, vetëm një grusht dhe, disa fara, dhe kujtime.
Vajza, plot dritë e shpresë, kthehet në shtëpi me një dëftesë të shkëlqyer. Me krenari i drejtohet stërgjyshit të saj me pyetje të pafajshme: Nga vijmë? Si është toka jonë? Dhe ai i hap dyert e kujtesës i tregon për ullinjtë dhe kopshtet me lule, për njerëzit, për gazin, për dritën e diellit që dikur puthte jetën e tyre. Rreth qafës i vendos një çelës të vjetër të ndryshkur, i rëndë me domethënie, i vetmi gjë që kishin marrë me vete. Mbaje të sigurt, i thotë. Një ditë ndoshta do të kthehesh.
Por edhe tregimet, kur përsëriten shumë gjatë në robëri, fillojnë të zbehen. Vajza kupton se stërgjyshi i saj e ka humbur shpresën. Zëri i dridhet. Sytë nuk kërkojnë më horizontin. Babai i saj, i thyer në mënyrën e vet, kujdeset për pëllumbat në çati: “Pëllumbat janë më të lehtë se njerëzit,” thotë ai.
Dhe unë, e ulur në kinema, thyhesha në heshtje.
“A mund të vdesësh nga mërzia?”, pyet vajza.
“A mund të vriten ëndrrat?”
“A i mbajnë yjet ende historitë e atyre që pushuan së prituri?”
Ky nuk është thjesht një film. Është një rekuiem.
Një elegji për shtëpitë e varrosura nën kufij.
Një letër dashurie për tokën që kujton edhe kur bota harron.
Është Palestina, por është edhe çdo popull që ka jetuar në mërgim, çdo fëmijë i lindur në tenda dhe heshtje.
Në një moment që të shpon shpirtin, vajza e pyet gjyshen:
“A i urren ata që ju vranë?”
Ajo përgjigjet butë: “Jo. Ata na vranë. Ne i vramë ata. Por unë i urrej ata që urrejnë.”
Ka një urtësi këtu që nuk nxëhet me fjalë. Falje që nuk buron nga dobësia, por nga thellësia, nga kuptimi se urrejtja është burgu më i madh.
Dhe pastaj vjen çasti që nuk do të më lërë kurrë:
Kur stërgjyshi vdes, trupi i tij nuk varroset në dhe, por ngrihet nga pëllumbat, që e çojnë drejt hënës. Një udhëtim i fundit. Një kthim i heshtur në një shtëpi përtej luftës, politikës dhe dëshpërimit.
Qava jo vetëm për të.
Qava për të gjithë ata që vdiqën me çelësin ende rreth qafës.
Qava për Kosovën. Për Afganistanin. Për Sirinë. Për çdo fshat të harruar, për çdo kujtim të djegur.
Dhe qava për fëmijën brenda meje që ende beson në kthim.
Teknikisht, filmi është i animuar në 3D me një realizim të jashtëzakonshëm me tekstura të dhimbshme, të gjalla. Armiku nuk duket, por ndihet, në tanke, në plumba, në heshtjen që i fshin njerëzit nga kujtesa.
Fotografitë e vjetra shfaqen si fantazma. Fytyra që buzëqeshin. Një vajzë që vallëzon. Një djalë nën një fik. Ata nuk janë më, por kujtesa insiston: Ata ishin. Jetuan. Dashuruan.
Kjo është ajo që “The Tower” na dhuron: dëshmi.
Dhe për ata që jetojnë pa të kaluar të pranuar, e ardhmja bëhet një pyetje që rri pezull në ajër.
Deri në momentin e fundit, kur zëri i plakut flet përmes vdekjes për mbesën e tij të vogël:
“Unë nuk e humba kurrë sepse ti je shpresa ime.”
Çfarë të vërtete më të madhe ka se kjo?
Në një botë që endet pa drejtim, Kulla nuk na jep hartë.
Na jep një çelës.
Na e var në qafë dhe na kërkon ta mbajmë me dinjitet, me dhimbje, dhe me dashuri të palëkundur.
Cila është e ardhmja?
Jeton në çdo fëmijë që guxon të pyesë.
Në çdo tregim që përcillet si frymë e shenjtë.
Në çdo kullë të ndërtuar nga kujtimi.
Në çdo zemër që guxon të ëndërrojë ende.
Pavarësisht dhimbjes sime, jam e lumtur që ende endem në kampet e refugjatëve, duke u përpjekur të mbaj gjallë ëndrrat dhe shpresat tona.
